dysleksja

    Trudna jest sytuacja dzieci, które już od najmłodszych lat szkoły podstawowej nie mogą sobie poradzić z nauką, bo nie są w stanie opanować umiejętności czytania i pisania w czasie przewidzianym programem szkolnym. Dzieci te znając litery nie potrafią płynnie czytać, często nieudolnie składając głoski przekręcają wyrazy, gubią sens czytanego zdania. W pisaniu „gubią” litery, przekręcają ich kolejność, zniekształcają obraz graficzny liter, opuszczają końcówki wyrazów. Uczeń może wiele razy przepisywać ten sam tekst i za każdym razem robić coraz to nowe błędy, może czytać wiele książek i robić dużo błędów ortograficznych, zaczyna pisać ładnie, a kończy bardzo brzydko. Trudności w czytaniu (dysleksja) i pisaniu (dysgrafia i dysortografia) mogą występować mimo braku wady wzroku i słuchu, pomimo prawidłowej inteligencji. Najczęściej dają one znać w pierwszych latach nauki i mogą występować do końca życia. Jeżeli dysleksja zostanie późno rozpoznana, może dojść do wtórnych zaburzeń emocjonalnych i motywacyjnych: dzieci oskarżane są o lenistwo, niechęć do nauki, oceniane jako mało inteligentne. Zatem skutki są spostrzegane jako przyczyny trudności w pisaniu i czytaniu.
Oto paradoksy, które towarzyszą trudnościom w czytaniu i pisaniu:
1. Dziecko niby widzi, a nie widzi
Występuje zaburzenie spostrzegania – analizy i syntezy wzrokowej, pamięci, koordynacji wzrokowo – ruchowej, a nie wady wzroku. Dziecko nieprawidłowo spostrzega litery, wyrazy podczas czytania i błędnie je zapisuje.(myli litery podobne m n, l t, b d, p g). Likwidują to zaburzenie ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej, pamięci, spostrzegania.
2. Dziecko jest inteligentne, a nie może nauczyć się czytać i pisać
Trudności w nauce występują pomimo, że dziecko jest prawidłowo rozwinięte, ma zapewnione warunki do nauki Dziecko potrafi wykonywać zadania arytmetyczne na cyfrach arabskich, lecz pisze bezsensowne wyrazy podczas pisania ze słuchu, nie czyta tylko literuje wyrazy.
3. Dziecko uczy się, a posądzane jest o lenistwo
Rodzice pracują z dzieckiem, ale nie przynosi to pożądanych wyników np. dziecko może wielokrotnie poprawnie przepisywać tekst, a powinno rozwijać funkcje językowe. W rezultacie efekty tej pracy są mizerne.
4. Dziecko umie, lecz....nie umie
Często zdarza się, że dziecko dyslektyczne posiada wiedzę z danego przedmiotu, ale nie potrafi wykazać się podczas sprawdzania przez nauczyciela. Przyczyną takiej sytuacji mogą być słabe możliwości językowe i niska umiejętność swobodnego wypowiadania się, a także zaburzenie emocjonalne, które powodują wzrost napięcia podczas egzaminowania i brak gotowości natychmiastowego przypomnienie sobie posiadanych informacji.(pustka w głowie). Inna przyczyna- zaburzenia uwagi i nadpobudliwość psychomotoryczna – dziecko nie koncentruje się, gubi się podczas czytania – ogromne konsekwencje ponosi tu uczeń przy rozwiązywaniu zadań z matematyki, fizyki czy chemii.
5. Dziecko dobrze radzi sobie z przedmiotami szkolnymi poza językiem polskim
Widać to w nauczaniu początkowym. W starszych klasach trudności szkolne wpływają na inne przedmioty, ponieważ dziecko zdobywa wiedzę głównie czytając.
6. Dziecko jest dobrym uczniem z określonego przedmiotu, a nie jest w stanie wykonać niektórych zadań
Dobrzy matematycy popełniają błędy z powodu przestawiania cyfr, odczytywania ich od prawej do lewej strony (95=59), mylenia znaków nierówności.
7. Dziecko zna zasady ortografii, a robi błędy ortograficzne
Słaba pamięć wzrokowa, obniżenie uczenia się wzrokowo – ruchowego sprzyja tego typu trudnościom. Wtedy nie wystarczy dużo czytać, pisać wiele dyktand. (należy np. zapamiętywać pisownię poprzez wodzenie palcem po danym wyrazie napisanym dużymi literami, wyklejonym plasteliną, skojarzenia z obrazkiem lub z wierszykiem)
8. Dziecko przepisuje teksty ze wzoru z błędami
Przepisywanie tekstu wydaje się być najłatwiejszą formą pisania. Wzór znajduje się cały czas przed oczami dziecka, więc może ono wrócić do niego kiedy tylko zechce. Tymczasem wyodrębnianie elementów z całości na podstawie informacji zapisanych w pamięci wzrokowej, składanie obrazu w całość, powiązanie tego z ruchami ręki, która zapisuje wyrazy jest dla dziecka trudne. Trudności zwiększają się, gdy dochodzą zakłócenia percepcji przestrzennej i gdy dziecko ma problemy z koncentracją uwagi. Nie pomaga wtedy wielokrotne przepisywanie tekstu. Dziecko popełnia te same lub nowe błędy. Ćwiczeniami wskazanymi są wtedy usprawnianie funkcji wzrokowych, percepcji wzrokowo – przestrzennej, koordynacji wzrokowo – ruchowej.
9. Dziecko jest twórcze, ale nie potrafi wykonać zadań odtwórczych
Są dzieci, które tworzą własne kompozycje z klocków, ale nie umieją układać ich według danego wzoru. Nie potrafią zapamiętać wierszyka czy piosenki, a tworzą własne, ciekawe teksty. Świadczy to o znacznych możliwościach intelektualnych, przy zaburzonym spostrzeganiu wzrokowo - przestrzennym i słabej pamięci słuchowej i werbalnej. Zdarza się, że takie dziecko wie jak wykonać zadania matematyczne, ale nie potrafi obliczyć działań w pamięci, nie umie też nauczyć się tabliczki mnożenia. (słaba pamięć operacyjna, słuchowa przy dobrym myśleniu matematycznym)
10. Dziecko dobrze widzi, a rysuje i pisze zwierciadlanie
Pisanie liter i cyfr jak w lustrze, podejmowanie prób pisania od strony prawej do lewej, zapisywanie w tym porządku liter, czytanie wyrazów od końca, nie wynika z wady wzroku. Przyczyną może być opóźniony proces ustalania się lateralizacji (dominacji ruchowej jednej z rąk, jednego z oczu, zaburzenia orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni).
11. Dziecko nie ma wad słuchu i wymowy, lecz przekręca słowa lub nie potrafi ich sobie przypomnieć
Zaburzenia pamięci fonologicznej sprzyjają trudnościom w zapamiętywaniu i przypominaniu sobie nazw. Dzieci mają osłabioną płynność słowną np nie potrafią szybko nazywać obrazków. W ćwiczeniach trzeba rozwijać funkcje językowe.
12. Dziecko potrafi pierwsze linijki tekstu przepisać ładnie, pozostałe prawie nieczytelnie
Dorośli uważają, że dziecko nie ma motywacji do pracy. Tymczasem jeżeli dziecko jest mało sprawne manualnie, ogromnym wysiłkiem dla niego jest uzyskanie dobrego poziomu graficznego pisma. Skutkiem tego wysiłku jest duże zmęczenie fizyczne i psychiczne, które powoduje spadek poziomu pisma pod koniec pisania.
    Jak pomóc dziecku, które z jednej strony wykazuje prawidłowy rozwój intelektualny, z drugiej zaś ma trudności    w zdobywaniu podstawowych umiejętności szkolnych?
   Dysleksję rozpoznaje się na podstawie badań psychopedagogicznych, czasem poszerzonych o konsultacje medyczne.
Mogą wystąpić trzy typy dysleksji:
1.Wzrokowo – przestrzenna – zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, analizy i syntezy wzrokowej, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
2. Słuchowo – językowa – zaburzenia analizy i syntezy słuchowej, słuchu fonemowego, pamięci fonologicznej
3. Mieszana – zaburzenia procesów percepcyjnych i językowych
Praca z dzieckiem dotyczy zarówno usprawniania zaburzonych funkcji jak i doskonalenia umiejętności czytania i pisania.
Najskuteczniejsze ćwiczenia doskonalące czytanie:
· Całościowe czytanie sylab i wyrazów z wykorzystaniem rozsypanek wyrazowych, dobieraniem wyrazów do obrazków, zagadek, rebusów
· Czytanie sylabami, podkreślanie sylab po ich przeczytaniu, oddzielanie sylab pionowymi kreskami, uderzania ołówkiem o blat stołu w rytm czytania sylab
·   Naprzemienne czytanie, z osobą dorosłą, wyrazów i zdań
· Czytanie selektywne (wybiórcze) wybranych wyrazów, dzieci w cichym czytaniu podkreślają wybrane wyrazy, potem głośno je odczytują
·   Czytanie z przesłoną, czyli okienkiem ułatwiającym koncentrację uwagi na wybranym wyrazie
·   Czytanie chóralne, zapewniające anonimowość, chroniące przed ośmieszeniem
·   Czytanie nastawione na rozumienie treści – pytania, polecenia
   W wyniku doznanych niepowodzeń u dzieci z dysleksją szybko pojawiają się dodatkowe zaburzenia: paniczny lęk przed czytaniem i pisaniem, reakcje nerwicowe i zaburzenia emocjonalne, poczucie niskiej wartości, zaniżona samoocena, spadek motywacji do nauki, konflikty z rówieśnikami, zaburzenia uwagi, brak odporności na sytuacje trudne.
   Wobec tego ważna jest jak najwcześniejsza interwencja i rozpoczęcie terapii natychmiast po rozpoznaniu objawów, aby uniknąć następstw tego zaburzenia.

Opracowała: Elżbieta Siorek

Literatura:
„Dysleksja rozwojowa w praktyce pedagogicznej” – w Nauczanie zintegrowane 2003/2
„Dysleksja rozwojowa i paradoksy” – w Nauczania zintegrowane 2002/1

Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci w młodszym wieku szkolnym